Wszystkie poniższe fakty pochodzą z kroniki prowadzonej przez pana Bronisława Bąka. W oryginale składa się z dwóch ksiąg: pierwsza obejmuje okres do roku 1968, druga lata późniejsze. Wszystko to poparte zostało własnymi refleksjami. W sumie objętościowo jest to kilkaset stron i po zaznajomieniu się z ich treścią postanowiłem na potrzeby tej strony wybrać informacje dotyczące wydarzeń mających miejsce w Żalnie bądź okolicznych miejscowościach.
Lata przedwojenne
Na terenach wokół Żalna (głównie w Piastoszynie) mieszkał spory procent ludności
niemieckiej. Podobnie jak w całej Polsce tak też tutaj wraz z nasilaniem się
pro-hitlerowskich nastrojów, dochodziło do otwartych wystąpień Niemców
przeciwko Polakom. Niemcy zorganizowani w bojówki nękali szczególnie tych
Polaków, którzy jawnie występowali przeciwko nim. Kilkakrotnie za swój
patriotyzm cierpiał Alojzy Ankowski, nauczyciel w Piastoszynie. Został on
kilkakrotnie napadnięty, skutkiem czego odniósł obrażenia na ciele. Kiedy
został wybrany w 1934 r. sołtysem, miejscowi Volksdeutche obrzucili drzwi
jego domu i godło wiszące na płocie kałem.
Wybuch wojny
Większa część ludności polskiej w dniu 1 września opuściła Żalno, jednak po
kilku dniach powracali do swoich mieszkań. Niemcy wyszukiwali swoje ofiary,
przyjeżdżali do mieszkań i zabierali do sali w Żalnie lub Piastoszynie. Potem
Polacy przewożeni byli do więzienia w Tucholi, gdzie w okrutny sposób znęcano
się nad nimi. 19. września 1939 r. w bestialski sposób zostali zamordowani w
lesie ciechocińskim Jakub Narloch z Żalna i Wiktor Zbylski z Piastoszyna.
Zwłoki ich zostały pochowane w okolicach Sicin. 26. września w lesie
Piastoszyńskim został zastrzelony mieszkaniec Żalna Jan Narloch. 24.
października 1939 r. rozstrzelano 23 ludzi z Żalna i Grochowa. Byli to :
Maksymilian Kulesza, Piotr Odejewski, Jan Brzeziński, Jan Kłosowski,
Władysław Kisielewski, Franciszek Semrau, Jan Połom, Jan Narloch, Bernard
Sikorski, Jan Kożuch, Ignacy Jaskuła, Jan Mindykowski, Jan Babiński, Michał
Koliński, Franciszek Szydłowski, Roman Urbanowski, Franciszek Osowski,
Stanisław Gierszewski, Klemens Pruski, Franciszek Krueger, Antoni Kuzimski,
Jakub Wilk, Antoni Majer, Kazimierz Serwaciński. Jako powód egzekucji podano
odwet za podpalenie stodoły Niemca Fritza w Piastoszynie oraz przynależność
do Polskiego Związku Zachodniego. Drugiej masowej egzekucji dokonano 27.
października w godzinach popołudniowych. W tym dniu zginęli : Paweł
Brzeziński, Józef Konkolewski oraz Tomasz Kowalik. Rozstrzelani zostali także
świadkowie podpalenia stodoły Hugo Fritza : 17-letnia Stanisława Deutschmann jej rok
starsza siostra Bronisława oraz ich brat Franciszek. Wszyscy troje pracowali
w gospodarstwie Fritza i nie chcieli skłamać, że stodołę podpalili Polacy
lecz poświadczyli to, iż to Hugo Fritz w stanie nietrzeźwym poszedł z cygarem
spać do stodoły co wywołało pożar. Trzeciej egzekucji dokonano 30.
października. Zamordowano wtedy Bronisława Górskiego z Żalna i Leonarda
Milczewskiego z Piastoszyna. Jedynym obywatelem Żalna obecnym na egzekucjach
24. i 27. października, był Alfons Urbanowski. Uniknął on cudem śmierci
dwukrotnie i tak stwierdza w swoich wspomnieniach : "Skazani nie zawsze
chcieli pogodzić się ze swoim losem. Zawieziono nas do lasu pod Rudzki Most.
W lesie zastaliśmy już wykopany dół. Na rozkaz komendanta musieliśmy paść
twarzą do ziemi. Wówczas wyjaśniono nam, że zostaniemy zastrzeleni za
podpalenie stodoły jednemu z Niemców. Potem Niemcy urządzili sobie libację, w
czasie której pili wódkę, palili wódkę, kpili i śmiali się z nas. Dla nas
oczekujących na śmierć chwile te były straszne. Trudno wyrazić słowami co
przeżywałem w tym czasie. Potem nastąpiła egzekucja. Brano po sześć osób i
rozstrzeliwano. Stojąc już przy dole spostrzegłem znajomego Niemca i
zawołałem go żeby strzelał do mnie celnie. Wówczas ten mnie wycofał i kazał
stanąć dalej od dołu i położyć się twarzą do ziemi. Słyszałem tylko strzały i
jęki rannych, gdyż Niemcy byli pijani i mimo że strzelali do swoich ofiar po
kilka razy nie wszystkich od razu zabijali. Po zakończeniu egzekucji
pozostałym przy życiu mnie i kilku innym kazano pościągać buty z
rozstrzelanych, ciała powrzucać do przygotowanego dołu i zasypać. Gdy to
robiliśmy Niemcy dobijali strzałami z rewolweru tych, którzy dawali jeszcze
znaki życia. Pomimo tego część ludzi została pochowana żywcem. Gdy
nasypaliśmy ziemi na około 40 cm. ziemia nadal falowała, wtedy Niemcy
strzelali przez ziemię do zabitych z automatów. Po zasypaniu dołu musieliśmy
ułożyć mech w ten sposób, aby nie było widać śladu po mogile".
Wyzwolenie
Na początku lutego 1945 r. wojska radzieckie zaczęły pierścieniem obejmować
tereny wokół Żalna. 15. lutego Niemcy bojąc się odcięcia opuścili nagle teren
gromady. W godzinach rannych 17. lutego 1945 r. wkroczyły na teren gromady
pierwsze oddziały Armii Czerwonej.
Żalno po wojnie
Przy wydatnej pomocy komendanta armii radzieckiej miejscowi działacze
powołali do życia pierwsze organy władzy ludowej. Utworzono nową gromadę
Raciąż z siedzibą w Żalnie. W skład gminy weszły następujące wsie : Żalno,
Piastoszyn, Stobno, Raciąż. Pierwszym powojennym wójtem był Władysław
Szpajda.
23 kwietnia 1945 r.
Uruchomiono szkołę podstawową w Żalnie. Pierwszym kierownikiem szkoły w
pierwszych latach powojennych został Anastazy Szefs. Szkoła została
zorganizowana wg organizacji szkół pierwszego stopnia z dwoma nauczycielami w
zakresie klas 1-6. Początkowa ilość uczniów wynosiła 122. Następnym
kierownikiem szkoły został Józef Urbański, a po nim Franciszek Woelk, Piotr
Kłosowski i Mieczysław Szulc. 1. października 1945 r. zreorganizowano szkołę
do zakresu 7 klas nauczania z trzema nauczycielami. 2. listopada 1945 r.
zorganizowano szkolne koło PCK, które liczyło 55 członków. Opiekunem koła
została Adela Jachimczykówna. W grudniu powstała pierwsza świetlica we wsi
Żalno dla młodzieży pozaszkolnej. W tym samym miesiącu zaczęto realizować
5-cio miesięczny kurs dla dorosłych z programem nauczania w zakresie klasy 6
i 7.
11 października 1946 r.
Wpisano do rejestru Spółdzielnię Powszechną "Samopomoc Chłopska" w
Żalnie. W statucie czytamy : " ...przedmiotem działania Spółdzielni jest
organizowanie i prowadzenie wszelkiego rodzaju handlu i zakładów
gastronomicznych". W skład zarządu spółdzielni wchodzą : Władysław
Szpajda, Teodor Giłka, Józef Urbański.
14 lipca 1946 r.
Do Żalna wraca po sześcioletniej nieobecności były kierownik szkoły podstawowej
w Żalnie Józef Urbański, który od 1 maja 1922 r. piastował ten urząd do czasu
II wojny światowej. W czasie okupacji był w obozach jenieckich.
7 października 1947 r.
W czasie od 7 października do 7 listopada panuje epidemia duru brzusznego w
Nowym Żalnie. Wypadków śmiertelnych nie zanotowano. W miesiącu październiku
założono komitet elektryfikacyjny dla wsi Żalno. Inicjatorem przedsięwzięcia
był kierownik szkoły w Żalnie Józef Urbański.
23 czerwca 1948 r.
W dniu tym po raz pierwszy zabłysło światło elektryczne we wsi Żalno.
Większość wsi została zelektryfikowana , jednak na doprowadzenie prądu zgody
nie wyrazili rolnicy przy drodze do Chojnic.
28 czerwca 1948 r.
Został ogłoszony dekret, który przyznawał kobietom prawo do 12-tygodniowego,
płatnego urlopu macierzyńskiego.
21 grudnia 1948 r.
Zakupiono radioodbiornik typu "Aga" dla szkoły w Żalnie.
Jednocześnie zainstalowano 3 głośniki do wszystkich klas.
30 grudnia 1948 r.
W drodze do domu z dworca na zawał serca umiera Józef Urbański.
1 czerwca 1949 r.
Na miejsce
ustępującego wójta Władysława Dąbrowskiego komisarycznym wójtem zostaje
mianowany Bronisław Bąk. Funkcję tę sprawuje do dnia 31 sierpnia kiedy to
odchodzi na własną prośbę. Z dniem 1 września 1949 r. nowym wójtem zostaje
Józef Zabrocki.
23 czerwca 1951 r.
W dniach od 23 czerwca do 23 sierpnia przebywają na koloniach letnich w dwóch turnusach dzieci Bydgoskiego
Zjednoczenia Budowlanego.
11 maja 1952 r.
W dniu tym Stanisław Myk, uczeń
klasy 7. i Stanisław Czerwiński uczeń klasy 5. bawiąc się niewypałem granatu
na skutek eksplozji ponieśli śmierć na miejscu. Pogrzeb ofiar nieszczęśliwego
wypadku odbył się 14. maja 1952 r.
6 czerwca 1952 r.
Po zajęciach szkolnych w
drodze do domu w jeziorze w Żalnie utopiło się dwóch uczniów 3. klasy szkoły
podstawowej : Józef Wilandt i Zygmunt Szypryt.
16 marca 1953 r.
Nastąpiło
otwarcie Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Żalnie pod nazwą
"Zgoda". Statut podpisało 10 rolników. Przewodniczącym zarządu
został Jan Szonszor.
23 lipca 1954 r.
Wybuchła epidemia duru brzusznego na
skutek sprzedaży w sklepie złej jakości wędlin. Około 50 chorych osób
przewieziono karetkami do szpitala w Chojnicach, Więcborku i Bydgoszczy.
Wypadków śmiertelnych nie zanotowano.
5 grudnia 1954 r. Wybory do sejmu i rad
narodowych wszystkich szczebli. W lokalu wyborczym w Żalnie frekwencja
wyniosła 94%. Na radnych gromadzkiej rady narodowej wybrani zostali : Helena
Walkowiak, Franciszek Woelk, Zofia Tajl, Halina Szymańska, Wincenty Kosiak,
Paweł Has, Marta Majer, Bronisław Kaliński. Natomiast na radnych Powiatowej
Rady Narodowej : Helena Walkowiak, Marta Majer, a na radną Wojewódzkiej Rady
Narodowej Łucja Wirkus. W tym też roku nastąpił nowy podział administracyjny
kraju. Powstała gromada Żalno utworzona ze wsi Żalno, Nowe Żalno, Piastoszyn,
Grochowo, Bladowo, Słupy. Jednocześnie zniesiona została funkcja sołtysa, w
miejsce których powoływano pełnomocników. Pierwszym pełnomocnikiem wsi został
Julian Szymański.
Styczeń 1955 r.
Została zakończona elektryfikacja wsi
Żalno. Prąd mają już zabudowania przy szosie do Chojnic.
1 marca 1955 r.
Połączono Gminną Spółdzielnię "Samopomoc Chłopska" w Żalnie z
placówką w Kęsowie w jedną Gminną Spółdzielnię "Samopomoc Chłopska"
w Żalnie z siedzibą w Żalnie. Prezesem zarządu został Alfons Szopiński z
Kęsowa.
Jesień 1956 r.
Z inicjatywy Koła Gospodyń Wiejskich oraz członkiń GS
"Samopomoc Chłopska" zorganizowano wypożyczalnię sprzętu
gospodarstwa domowego.
Rok 1957
Powstaje Ośrodek "Nowoczesna
Gospodyni". Składa się na niego nowo wybudowany budynek z trzema pomieszczeniami:
salką klubową, pracownią krawiecką i salką klubową, o powierzchni użytkowej
około 60 m2. Pierwszą kierowniczką ośrodka została Honorata Nelke. W roku tym
powstaje także Kółko Rolnicze w Żalnie.
22 września 1957 r.
Otwarto
Uniwersytet Powszechny dla rodziców przy szkole w Żalnie. Powstał on z
inicjatywy Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
Kwiecień 1958 r.
Dokonano wyboru
sołtysów po raz pierwszy od czasu zniesienia tej funkcji w 1954 r. Sołtysem
Żalna został Bronisław Bąk.
Czerwiec 1958 r.
Żalno staje się stałym ośrodkiem
kolonijnym dla Pomorskiej Fabryki Taśm i Pasów "Pasamon" w
Bydgoszczy.
3 września 1959 r.
Otwarta została dwuletnia szkoła
przysposobienia rolniczego przy szkole w Żalnie.
26 października 1959 r.
Utworzona została żeńska drużyna harcerska. Opiekunem drużyny została Janina
Kurtyka.
Rok 1960
Przy Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Żalnie zostaje
utworzony Obwodowy Urząd Stanu Cywilnego.
Luty 1961 r.
Piękna pogoda
przyczyniła się do rozpoczęcia prac przy budowie sali gimnastycznej w Żalnie.
Fundatorem sali jest Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Wydział Oświaty i
Kultury w Tucholi.
Rok 1962
Ożywia swoją działalność Kółko Rolnicze w Żalnie.
Przez okres 5 lat przejawiało słabą działalność na skutek ciągłych zmian
zarządu. Pierwszy ciągnik został zakupiony w maju 1962 r. z funduszu rozwoju
rolnictwa i 25% wkładu członków. Pierwszymi wkładowcami byli : Bronisław Bąk,
Stefan Kowalik, Mieczysław Szulc oraz Józef Rekowski. Funkcję prezesa zarządu
objął Józef Rekowski, sekretarzem został Alfons Wajer, a skarbnikiem
Bronisław Bąk. Pierwszym traktorzystą był Roman Patyna.
22 stycznia 1962 r.
Zakupiono pierwszy telewizor w gromadzie Żalno z funduszy budżetu
gromadzkiego. Trafił on do świetlicy wiejskiej. Inicjatorem był
przewodniczący Gromadzkiej Rady Narodowej Antoni Kulczyk.
3 lipca 1962 r.
Został zakupiony drugi telewizor, który trafił do szkoły podstawowej. Możliwe
było to dzięki funduszom rodziców.
22 września 1962 r.
Śmiertelnie porażony
prądem został Zygmunt Połum. Wypadek miał miejsce w domu.
Kwiecień 1963 r.
Rozpoczęto budowę agronomówki w Żalnie. Agronom gromadzki miał za zadanie
koordynować produkcję rolną w każdym gospodarstwie rolnym. Pierwszym
agronomem był Stanisław Zielenkiewicz. Pod koniec 1963 roku wieś Piastoszyn
korzystała z 17 telewizorów prywatnych, co jest największą liczbą na tle
gromady.
Rok 1964
Był on rokiem obchodów XX-lecia Polski Ludowej. Dla
uczczenia tej rocznicy społeczeństwo gromady podjęło zobowiązanie pod hasłem
:" każdy mieszkaniec przepracuje społecznie na XX-lecie Polski Ludowej
20 godzin". Do najważniejszych zobowiązań należy zaliczyć budowę 2 km
drogi utwardzonej Bladowo-Słupy oraz pomnika ku czci pomordowanych
mieszkańców Żalna w okresie okupacji hitlerowskiej. Jako najbardziej pożądaną
formę realizacji uznano zbiorowe, manifestacyjne wyjście mieszkańców Żalna na
obiekty budowlane, a nadto udział społeczeństwa w pracach nad podnoszeniem
czystości i estetyczności wsi.
5-25 czerwca 1964 r.
Na terenie gromady
przeprowadzono wybory sołtysów. W Żalnie funkcję tę objęła Concetta Bąk.
6 sierpnia 1964 r.
O godzinie 15.30 przez wieś Żalno przejechali uczestnicy
wyścigu dookoła Polski.
29 sierpnia 1964 r.
Była sobota, parę minut po
godzinie 16-tej. Tego wściekłego ataku wichury nikt się nie spodziewał. Wiatr
przygniótł drzewa do ziemi, wzniósł tumany kurzu i piasku, gromadę spowiły
ciemności. Waliły się drzewa, waliły się dachy. Trwało to wszystko 10-12
minut. Potem przyszła krótka ulewa i burza. Na skutek zerwania przewodów
sieci niskiego napięcia przy szosie Żalno-Kęsowo, porażonych zostało kilka
sztuk bydła i owiec.
25 listopada 1964 r.
Przez wieś przeszedł drugi z kolei
huragan. Uszkodzonych zostało wiele budynków, drzewa zostały wyrwane z
korzeniami. Gromada została pozbawiona prądu i linii telefonicznej na kilka dni.
27 marca 1965 r.
Nastąpił podział gromady na okręgi wyborcze. Okręg wyborczy
nr 1 obejmował wieś Żalno i Nowe Żalno - 759 mieszkańców. Okręg nr 2 wieś
Piastoszyn i Grochowo - 607 mieszkańców. Okręg nr 3 wieś Bladowo i Słupy -
638 mieszkańców. Na każdych 100 mieszkańców przypada 1 kandydat na radnego
Gromadzkiej Rady Narodowej.
27 kwietnia 1966 r. Wręczony został załodze
Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Żalnie sztandar przechodni naczelnego
dyrektora Spółdzielni Mleczarskich w Bydgoszczy i związku Zawodowego
Przemysłu Spożywczego w Bydgoszczy za udział we współzawodnictwie między
spółdzielniami mleczarskimi województwa bydgoskiego.
Czerwiec 1966 r.
W tym
roku także do Żalna przyjechały dzieci pracowników Dyrekcji
Pocztowo-Telekomunikacyjnej w Gdańsku.
2 lipca 1966 r.
Jadący na motocyklu
29-letni mieszkaniec Żalna Łucjan Dalecki na skutek nieostrożnej jazdy wpadł
na furmankę konną. Mężczyzna odniósł poważne obrażenia i został odwieziony do
szpitala w Tucholi.
15 kwietnia 1968 r.
Od iskry przejeżdżającego pociągu
powstał pożar lasu w Żalnie. Zdołano go ugasić tylko dzięki będącym w pobliżu
miejsca pożaru ludziom pracującym na łąkach.
Rok 1968
Dla uczczenia V Zjazdu
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej społeczeństwo gromady Żalno podjęło
się wykonania szeregu zobowiązań i czynów społecznych. Do najważniejszych
należą : budowa boiska sportowego w Żalnie oraz Wiejskiego Ośrodka Kultury w
Piastoszynie.
28 czerwca 1968 r.
W godzinach wieczornych przez wieś
przejechał Bałtycki Wyścig Przyjaźni.
28 lipca 1968 r.
Po około dwuletniej
przerwie nastąpiło otwarcie gospody w Żalnie. Nowo otwarty obiekt otrzymał
nazwę "Restauracja na rozdrożu".
1 września 1968 r.
Po raz pierwszy
w szkołach na terenie gromady wprowadzono nauczanie w zakresie 8 klasy szkoły
podstawowej.
28 grudnia 1968 r.
W nocy z 27 na 28 grudnia dokonano włamania
do sklepu samoobsługowego. Ukradziono towar oraz gotówkę o łącznej wartości
7.500 zł. Sprawców włamania nie wykryto.
13 stycznia 1969 r.
Oddano do użytku
automatyczną centralę telefoniczną w Żalnie.
1 czerwca 1969 r.
Odbyły się
wybory do rad narodowych wszystkich szczebli. W obwodzie wyborczym w Żalnie
już od wczesnych godzin rannych przybywają wyborcy, aby oddać swe głosy. W
głosowaniu udział wzięło 91% uprawnionych osób. W skład Gromadzkiej Rady
Narodowej weszli między innymi mieszkańcy Żalna: Mieczysław Szulc, Jerzy
Śliwa, Jadwiga Leśniak, Roman Patyna, Józef Tomaszewicz, Barbara Babińska i
Jan Suchomski.
22 lipca 1969 r.
Oddano do użytku nowo wybudowany stadion
sportowy.
12 czerwca 1970 r.
Wybory sołtysa we wsi Żalno. Ponownie na to
stanowisko powołany zostaje Teodor Giłka.
22 lipca 1970 r.
Oddano do użytku
magazyn zbożowy GS "Samopomoc Chłopska". W pomieszczeniach
uruchomiono suszarnię i czyszczalnię zbóż.
1 stycznia 1973 r.
Weszła w życie
ustawa o reorganizacji władz terenowych na wsi i w małych miasteczkach.
Gromada Żalno przestała istnieć i wbrew woli ludności została przeniesiona do
Kęsowa. W związku z utworzeniem gminy Kęsowo, Gminna Spółdzielnia
"Samopomoc Chłopska" w Żalnie zmieniła nazwę na Gminna Spółdzielnia
"Samopomoc Chłopska" w Kęsowie oddział w Żalnie. Pierwszym wójtem
gminy Żalno był Ksawery Adrych. Po nim funkcję tę sprawowali : Władysław
Szpajda, Franciszek Dąbrowski, Władysław Dąbrowski, Bronisław Bąk, Stefan Janeczkowski,
Józef Zabrocki. Natomiast przewodniczącymi Gromadzkiej Rady Narodowej :
Antoni Ott, Paweł Has, Antoni Kulczyk, Bronisław Bąk, Henryk Ziółkowski.
11 września 1982 r.
Odbyła się uroczystość poświęcenia nowo wybudowanego
kościoła w Żalnie. Wyświęcenia dokonał ks. bp Marian Przykucki, który
powiedział " ...niechaj pokój chrystusowy gości wśród nas, w naszych
rodzinach i w całym społeczeństwie...".
Kronika Żalna kończy się na roku 1990, jednak wydarzenia po roku 1982 nie dotyczą już bezpośrednio
historii wsi. Poza tym dokument ten nie jest na razie kompletny; część materiałów (zdjęć, artykułów), które nie były powklejane
czekają jeszcze na swoją kolej. Pan Bronisław ma zamiar przez zimę dokończyć i poszerzyć kronikę, która już w tej chwili ma dwa tomy i jest już całkiem pokaźnym dokumentem.